مفهوم سلامتی
سلامت را می‌توان به روش‌های مختلفی تعریف کرد. تعاریفی که از سلامت می‌شود، در طول زمان دچار تغییر شده اند. در قرن نوزدهم، بر ابعاد جسمانی و فیزیکی تأکید می‌شد، تعاریف بعدی به سادگی به سلامت به عنوان فقدان هر نوع بیماری نظر افکندند، در حالی‌که تعاریفی نیز، سلامت را از نظر بدنی، ذهنی و اجتماعی مدنظر قرار می‌دهند. از این رو، امروزه بسیاری از نویسندگان نه تنها آن را تابع شرایط و وضعیت جسمانی فرد، بلکه تابع نگرش‌های او به سلامتی، تصورات او از خطر، رژیم غذایی و محیط می‌دانند.
تعریف سلامت
تندرستی یا سلامت عبارت است از تأمین رفاه کامل جسمی و روانی و اجتماعی انسان. سلامت معادل کلمه انگلیسی Health و بهداشت عمومی ترجمه کلمه Public Health می‌باشد. بنا بر تعریف سازمان بهداشت جهانی، تندرستی تنها فقدان بیماری یا نواقص دیگر در بدن نیست بلکه « نداشتن هیچ‌گونه مشکل روانی، اجتماعی، اقتصادی و سلامت جسمانی برای هر فرد جامعه است.»
سازمان بهداشت جهانی در منشور اتاوا در مورد ارتقای سلامت این چنین اظهار میدارد که سلامتی: سرمایه زندگی روزمره انسان ها است، نه مقصود آن. سلامتی مفهومی مثبت است که بر سرمایه های اجتماعی و فردی، و هم‌چنین ظرفیتهای جسمی مبتنی است.
سلامتی جسمی شامل همه قابلیت های جسمی بدن است. به فرد یا پدیده‌ای که دارای تندرستی باشد، تندرست یا سالم گفته می‌شود. حس تندرستی در افراد متفاوت است و دو فرد در شرایط جسمانی یکسان ممکن است قضاوت متفاوتی در مورد تندرستی خود یا دیگران بکنند. برای نمونه یک فرد معلول می‌تواند خود را کاملا تندرست حس کند در حالی که اطرافیانش او را ناسالم بدانند. البته افرادی که بیماری های شدید دارند معمولا از سوی خود و دیگران سالم به شمار نمی‌آیند.
مولفه های سلامت
دکتر ابوت و دکتر جونز از دانشگاه ویسکانسین، هفت مولفه سلامت را به همراه تعدادی سوال در مورد هر یک از آنها، در قالب یک فایل Word تنظیم و ارائه کرده‌اند که اتفاقاً سازمان بهداشت جهانی نیز به عنوان یک منبع خارجی، آن را در سایت خود قرار داده است.
این هفت مولفه سلامت با تغییرات جزئی در منابع مختلف (مثلاً کتاب Stress Management نوشته گرین برگ) نیز ذکر شده‌اند و عملا در بسیاری از مراجع رسمی به عنوان یک شیوه برای طبقه بندی مولفه های سلامت مورد استفاده قرار می‌گیرند.
هفت مولفه سلامت
- سلامت فیزیکی و جسمی
- سلامت ذهنی
- سلامت عاطفی و هیجانی
- سلامت محیط زندگی
- سلامت اجتماعی
- سلامت معنوی
- سلامت شغلی
مروری بر مولفه های سلامت و مفهوم آن ها
مفهوم سلامت جسمی یا فیزیکی
سلامت جسمی به معنای توانمند بودن بدن برای فعالیت روزانه و حفظ انرژی برای موارد اضطراری و دوری از بیماری‌ها و تناسب کلی جسمی است.
برخی از مصداق‌های توجه به سلامت جسمی را اینگونه نام برده اند: وجود تمرین و نرمش منظم در برنامه روزانه، تنظیم حجم و نوع غذا متناسب با نوع فعالیت‌ها، انجام فعالیت‌هایی که حداقل ۱۵ دقیقه به صورت روزانه بدن ما را در وضعیت ریلکس قرار دهند، اجتناب از اعتیاد به موادی مانند مخدرها، کافئین، نیکوتین و الکل
مفهوم سلامت ذهنی
در خلاصه ترین تعریف، سلامت ذهنی را به عنوان مهارت یادگیری و رشد فکری تعریف کرده‌اند. در تعاریف دقیق‌تر، فرایند استفاده از ذهن برای درک بهتر و عمیق‌تر خود و جهان اطراف را به عنوان سلامت ذهنی تعریف می‌کنند.
در نظر گرفتن یادگیری به عنوان فرایندی که باید در تمام عمر حضور داشته باشد و آمادگی برای رها کردن دیدگاه‌های کهنه یا اصلاح آنها بر اساس آموخته‌ها و اطلاعات جدید و نیز ریسک کردن با هدف کسب تجربه‌های جدید و آموختن، از جمله مواردی هستند که به عنوان مصداق‌های سلامت ذهنی مورد اشاره قرار می‌گیرند. توجه به هنر و لذت بردن از آن و تلاش برای تقویت مهارت تفکر نقادانه از جمله زیر مجموعه‌های دیگر سلامت ذهنی محسوب می‌شود.
مفهوم سلامت عاطفی و هیجانی
توانایی کنترل هیجانات به شکلی که در بیان آنها راحت باشیم و بتوانیم شکل و شیوه مناسب اظهار و ابراز آنها را انتخاب کنیم، به عنوان سلامت عاطفی تعریف می‌شود. دقت داشته باشید که کنترل هیجانات به معنای مخفی کردن آنها نیست. بلکه به معنای تصمیم گیری درست در مورد ابراز کردن یا نکردن آنها و شیوه و زمان ابراز آنهاست.
مفهوم سلامت محیط زندگی
تعریف سلامت محیط زندگی اگر چه به سادگی قابل درک است، اما بیان آن چندان ساده نیست. تقریباً هر چیزی که در محیط ما وجود دارد و روی یکی از مولفه های سلامت تاثیر می‌گذارد را می‌توان به عنوان سلامت محیط زیست یا سلامت محیط زندگی معرفی کرد.
تمیزی هوایی که نفس می‌کشیم، آبی که می‌نوشیم، غذایی که می‌خوریم، پایین بودن نویز و صدای مزاحم که در محیط ما قرار دارد، فضای فیزیکی که برای کار و زندگی در اختیار داریم، نور محیط و خلاصه هر چیزی که در محیط است و به سلامت ربط دارد، در این‌جا قابل بررسی است.
مفهوم سلامت اجتماعی
سلامت اجتماعی به معنای توانایی تعامل با انسانها و محیط با هدف ایجاد ارتباط رضایت بخش بین فردی است. توانمندی ارتباط صادقانه با دیگران و مدیریت تعارض به شیوه‌سالم و اخلاقی طی زمان مناسب و قابل قبول، از جمله شاخص‌های سلامت اجتماعی است. دقت داشته باشید که در زمان نامحدود، به هر حال یا تعارض از بین می‌رود یا طرفین تعارض می‌میرند! بنابراین در تعریف فوق، عبارت در زمان قابل قبول یک عبارت کلیدی است.
احترام گذاشتن به دیگران، مسئولیت در قبال جامعه و آمادگی برای هزینه کردن از منابع خود برای جامعه و تعامل سالم و دو سویه متعادل با دیگران (به شکلی که نه ما مورد سوء استفاده قرار بگیریم و نه دیگران را مورد سوء استفاده قرار دهیم) از جمله زیرمجموعه‌های سلامت اجتماعی محسوب می‌شوند.
مفهوم سلامت معنوی
سلامت معنوی را به صورت باور به ارتباط و اتصال انسانها با یکدیگر و نیز داشتن معنا و هدف برای زندگی تعریف می‌کنند. اگر چه به تعداد انسانها، ممکن است نگرش‌ها و باورهای متفاوتی در زمینه انسانها، تعامل آنها با یکدیگر و معنا و هدف زندگی وجود داشته باشد، اما مستقل از این تنوع، باور داشتن و یافتن معنایی برای زندگی، در مقایسه با کسانی که نتوانسته‌اند برای زندگی معنایی بیابند یا بسازند، سلامت معنوی را ایجاد و تقویت می‌نماید. این جنس از سلامت بسیار عمیق و فراگیر است و تمام لایه‌های زندگی فرد را در بر می‌گیرد و به نوعی هر انسانی در لحظه لحظه حیات خود، در جستجوی این معناست.
مفهوم سلامت شغلی
داشتن شغلی که رضایت شغلی نسبتاً خوبی را ایجاد کند، انجام کاری که معنا داشته باشد، کارکردن با کسانی که سهم تو را در کار ببینند و بپذیرند و منافع مالی در حدی که بتوانی سبک زندگی مورد نظر خود را داشته باشی، از جمله مولفه های سلامت شغلی تعریف می‌شود.