حسابداری چیست؟
علم حسابداری زبان تجارت خوانده می‌شود؛ و یکی از زیر شاخه‌های رشته‌های علوم انسانی است. چون از طریق تهیه گزارش‌های مالی، اطلاعات لازم را درباره واحدهای اقتصادی در اختیار اشخاص ذینفع، ذیعلاقه و ذیحق قرار میدهد. این اشخاص شامل مدیران، صاحبان سرمایه، اعتبار دهندگان، سازمان‌های مالی و اقتصادی دولت و از این قبیل هستند.
در واقع حسابداری را میتوان راهی برای کنترل سلامت مالی، ارزیابی دارایی‌های مالی، بدهی‌ها و همینطور جریان نقدی در کسب و کارها تعریف کرد. حسابدرای در ابتدا به عنوان وسیله و ابزاری برای نشان دادن حسابها و کنترل دخل و خرج و ایجاد تعادل بین دریافتها و پرداختها بکار گرفته شده است ولیکن امروزه به عنوان یک زبان مشترک تجاری باعث ارتباط بازرگانان، واحدهای تجاری و اقتصادی و دولتها و افراد شده است
تعریف حسابداری
از حسابداری تعاریف مختلفی ارائه شده است. در گذشته عموماً حسابداری را فن شناسایی، ثبت، طبقه بندی، تلخیص و گزارشگری رویدادهای مالی میدانستند. تعاریف جدید، حسابداری را یک سیستم اطلاعاتی میدانند. از این دیدگاه حسابداری را میتوان چنین تعریف نمود: «حسابداری عبارت است از یک سیستم اطلاعاتی که از طریق شناسائی، ثبت، طبقه بندی، تلخیص و گزارشگری رویدادهای مالی، اطلاعات لازم را در اختیار استفاده کنندگان از اطلاعات حسابداری قرار میدهد»
به بیانی ساده حسابداری یک زبان است. زبانی که راجع به موقعیت مالی یک سازمان اطلاعاتی را فراهم میکند. اگر یادگیری حسابداری را آغاز کنید در اصل شروع به آموختن این زبان تخصصی کرده‌اید. با یادگیری زبان حسابداری می‌توانید عملیات مالی هر نوع سازمانی را بفهمید و با آن ارتباط برقرار کنید؛ زیرا اطلاعات مورد نیاز اغلب سازمان‌ها بسیار شبیه به هم هستند.
تاریخچه حسابداری
حسابداری همزاد تمدن بشری است و به اندازه آن قدمت دارد. نخستین مدارک کشف شده حسابداری در جهان، لوحه‌های سفالین از تمدن سومر در بابل است و قدمت آن به ۳۶۰۰ سال قبل از میلاد بر می‌گردد و از پرداخت دستمزد تعدادی کارگر حکایت دارد. مدارک و شواهد نشان می‌دهند در تمدن‌های مصر، روم و یونان باستان نیز نوعی کنترل‌های حسابداری برقرار بوده و نوعی حساب جمع و خرج تنظیم می‌شده است. شخص جمعدار، مأمور دولت یا شخصی که محافظت از پول یا دارایی دیگری به او محول بوده است در فواصل زمانی مقرر حساب خود را به ارباب یا مسئولان دولتی پس می‌داده است. برای این کار دو فهرست تفضیلی از دریافتها و پرداختها بر حسب پول، وزن یا مقیاس دیگری تهیه می‌شد و جمع آن دو مساوی بود. فهرست دریافت شامل موجودی ابتدای دوره به علاوه وجوه یا کالای دریافتی طی دوره بود. فهرست پرداخت شامل مبالغ پرداختی، کالای فروخته شده یا به مصرف رسیده در طی دوره به علاوه مانده پول و کالا نزد جمعدار بوده‌است که باید به ارباب تحویل داده می‌شد؛ بنابراین، حسابداری باستانی تنها جنبه‌های محدودی از فعالیت‌های مالی را در بر می‌گرفت و با سیستم جامعی که کلیه عملیات مالی حکومت را ثبت و ضبط کند یا به نگهداری حساب معاملات تجاری بپردازد، فاصله بسیاری داشت. این نوع حسابداری تا قرون وسطی دوام یافت.
همانند سایر تمدن‌ها در تمدن باستانی ایران نیز حسابداری، گذشته‌ای مفصل و خواندنی دارد. پیشینه حسابداری در ایران به نخستین تمدن‌هایی بر می‌گردد که در این سرزمین پا گرفت و مدارک حسابداری به دست آمده با ۲۵ قرن قدمت، گواه بر پیشرفت این دانش در ایران باستان دارد. در ایران عصر هخامنشی، نظام مالی و پولی جامع و منسجمی برقرار بوده و حساب درآمدها و مخارج حکومت به ریز و به دقت، ثبت و ضبط و نگاهداری می‌شده‌است. حدود سی هزار لوح از بخشی از کاخ جمشید موسوم به خزانه، محل اسناد مالی کاخ‌های مزبور به دست آمده‌است که حکایت از وسعت ثبت اطلاعات مالی آن دوران دارد. تاریخ این لوح ها حدود ۴۸۰ سال قبل از میلاد است. یکی از این لوح‌ها که به خط عیلامی است، توسط پروفسور جرج کامرون، مطالعه و خوانده شده‌است و کتاب «اصول حسابداری» ترجمة آن را بازگو میکند:
برابر سه «کارشا» و شش «شکِل» نقره به وسیله «شاکا» (مدیر صندوق) به کارگرانی که درهای آهنی «پارسه» (تخت جمشید) را می‌سازند و «بردکاما» مسئول کار ایشان است، پرداخت شد. معادل این مبلغ به‌طور مقرر به قرار هر سه «شکِل» نقره یک گوسفند احتساب گردید. مدت کار ایشان از ماه آدوکنئیش تا ماه ویخن (ماه اول تا دوازدهم) سال ششم (سلطنت خشایار شاه) بوده و دو نفر هرکدام ماهی یک شکل و نیم نقره (دستمزد) دریافت می‌کردند.
حسابداری دانشگاهی با بیش از پانصد سال سابقه توسط فردی ایتالیایی به نام لوکا پاچیولی (۱۴۹۵ میلادی) بنا نهاده شده‌است. پاچیولی تحصیلات خود را در ونیز گذراند و در دهه ۱۴۷۰ راهب صومعه‌ای شد که از فرقه فرانسیسکن بود. تا سال ۱۴۹۷ معلم خصوصی ریاضیات بود تا اینکه در آن سال دعوت نامه‌ای از لودُویکو اِسفُرتسا دریافت نمود تا در میلان مشغول به کار شود. او در آنجا با لئوناردو دا وینچی آشنا گردید و به او ریاضیات آموزش داد.
پاچیولی چندین کتاب در زمینه ریاضیات منتشر کرد که شامل موضوعاتی از جمله حساب و جبر و استفاده آنها در تجارت، دفترداری، پول و مبادله است. وی در این کتابها به تلفیق دانش ریاضی زمان خود پرداخت. همچنین برای اولین بار شرحی در مورد روش نگهداری حسابها و دفاتر که تجار ونیزی در طول دوران رنسانس به کار می‌بردند، ارائه داد. این روش بعدها به روش حسابداری دوطرفه مشهور شد. اگر چه پاچیولی این سیستم را تدوین کرد و نه اختراع، ولی به‌عنوان «پدر علم حسابداری» مورد توجه واقع شد. سیستمی که او به تدوین و معرفی آن پرداخت شامل اغلب چرخه‌های حسابداری بود که ما امروز آنها را می‌شناسیم. او استفاده از دفاتر روزنامه و دفتر کل را شرح داد، و تذکر داد که یک فرد نباید به رختخواب برود مگر اینکه بدهی با بستانکاری برابر باشد! دفتر کل او حساب‌هایی برای موجودی (که شامل وجوه دریافتی و موجودی کالا بود)، تعهّد بانکی، سرمایه، درآمد، و مخارج داشت. انواع حساب که در بیلان کار و صورتحساب درآمد یک سازمان به ترتیب گزارش می‌شود. او ثبت نهایی آخر سال را نشان داد و پیشنهاد کرد که یک تراز آزمایشی برای تأیید دفتر کل متعادل بکار گرفته شود. همچنین، رساله او دامنه وسیعی از موضوعات مرتبط را، از اخلاقیات حسابداری گرفته تا حسابداری هزینه، شامل می‌شود.
حسابدار کیست؟
حسابدار به شخصی می‌گویند که عملیات مالی را در هر کسب وکاری انجام میدهد. حسابداری در رگ و خون هر صاحب موفق کسب وکاری است. در ایران قدیم به حسابدار “میرزا” می‌گفتند، بعدها به آن دفتردار گفتند و در نسل‌های بعدی واژه حسابدار به صاحب این جایگاه افزوده شد. ضمن اینکه ابزار حسابداری امروزه به جای چرتکه به ابزارهای الکترونیکی و نرم‌افزارهای مالی ارتقا یافته است. امروزه به هر فارغ التحصیل حسابداری، حسابدار می‌گویند. اما واقعیت امر این است که یک حسابدار همانند هر فرد متخصص دیگری در سایر رشته‌ها، علاوه بر گذراندن دوره‌های آموزشی تخصصی و باکیفیت باید در بازار کار نیز تجربه کسب کند
انواع حسابداری
همانطور که گفته شد حسابداری گستردگی فراوانی دارد از این رو این علم به چند زیر شاخه تقسیم شده است:
حسابداری مالی
در واقع حسابداری مالی را می توان حسابداری گزارشات نیز تعریف نمود. در این نوع حسابداری صورت های مالی تهیه می شود و برای استفاده کنندگان صورت مالی ارسال می شود. از مهمترین استفاده کنندگان صورت مالی می توان به بانک ها، سرمایه‌گذاران بالقوه، بستانکاران و … اشاره داشت. حسابداری مالی از قرن نوزدهم که مالیات برای ایجاد عدالت اجتماعی در کشورهای اروپایی استفاده شد، مورد توجه قرار گرفت. یکی از کارهایی که در حسابداری مالی انجام می شود تعیین میزان مالیات یک واحد تجاری است.
حسابداری دولتی
حسابداری دولتی عبارت است از یک سیستم اطلاعاتی که اطلاعات مربوط به فعالیت های مالی موسسات دولتی را جمع آوری میکند سپس آن ها را طبقه بندی کرده و در نهایت تجزیه و تحلیل میکنند. اصلی‌ترین وظیفه حسابـداری دولتی، کنترل کردن هزینه‌های دولتی است. دولت وظیفه دارد که درآمدها و هزینه‌های سالانه خودش را پیش‌بینی کنند و به مجلس ارائه دهند و بر همین اساس بودجه هر سال را مشخص میکنند. کنترل بر هزینه‌ها و درآمد دولتها و پیش‌بینی آنها، باعث پیدایش و رواج حـسابداری جدیدی تحت نام حسـابداری دولتی شد.
حسابداری صنعتی
این حسابداری که بتدریج و پس از انقلاب صنعتی روی داد در جهت نیاز به دانستن بهای تمام شده محصولات تولیدی بود. در این نوع از حسابداری هدف اصلی سیستم دانستن بهای تمام شده یک واحد از نظر تمامی عوامل هزینه می‌باشد. همزمان و همراه با تکامل ابزارها و شیوه های تولید، در سده های بعد، روشها و شیوه‌های هزینه‌یابی پیشرفته‌ای ابداع و بکار گرفته شد که هزینه عملیات را بدرستی شناسایی نماید. حسابداری صنعتی امروزه ثمره این فرایند شتاب آمیز تکاملی است که اصولا همان هدف اندازه گیری و گزارش بهای تمام شده محصولات، خدمات و فعالیت‌ها را دنبال میکند.
حسابداری مدیریت
حسابداری مدیریتی بیشتر از داده های مشابه مالی استفاده می کند، اما اطلاعات را به روش های مختلف سازماندهی و استفاده می کند. یعنی، در نوع مدیریتی، یک حسابدار گزارش های ماهانه یا سه ماهه ای را تولید می کند که تیم مدیریت یک کسب و کار می تواند از آنها برای تصمیم گیری در مورد نحوه عملکرد مشاغل استفاده کند. حسابداری مدیریتی شامل بسیاری از جنبه های دیگر این مهارت، از جمله بودجه ریزی، پیش بینی و ابزارهای مختلف تحلیل مالی می باشد. اساساً، هرگونه اطلاعاتی که برای مدیریت مفید باشد، زیر این چتر قرار می گیرد.
حسابرسی
این نوع حسابداری توسط افرادی از خارج واحد تجاری انجام می شود. در این حسابداری صورت های مالی یک واحد تجاری که شامل ترازنامه، صورت تغییرات در حقوق صاحبان سهام، صورت گردش نقدی و … می شود مورد بررسی قرار می گیرد. حسابرس تعیین می نماید که میزان مالیاتی که واحد تجاری پرداخت نماید چه میزان است. این کار توسط بررسی گزارشات یک سال گذشته حسابداران واحد تجاری انجام می شود.